Είναι η σπουδαιότερη μέλισσα μέσα σ’ ένα σμήνος ,και απ’ αυτήν εξαρτάται ακόμη και η ύπαρξή του.
Η βασίλισσα διακρίνεται εύκολα πάνω στην κηρήθρα. Είναι το πιο μεγαλόσωμο άτομο της κοινωνίας. Αν και το σώμα του κηφήνα είναι πιο πλατύ από της βασίλισσας, αυτή είναι πιο μακριά με οξύλιγκτη κοιλιά. Το μήκος των πτερύγων σε σχέση με το μήκος του σώματος είναι μικρό, κι αυτό την κάνει να μοιάζει με σφήκα.
Η βασίλισσα μένει διαρκώς μέσα στην κυψέλη και δεν βγαίνει παρά μόνο μια ή δυο φορές σε όλη της τη ζωή. Είναι η μόνη θηλυκή μέλισσα μέσα σε κάθε σμήνος και η μητέρα όλου του πλήθους που το σχηματίζει.
Όταν είναι παρθένα, πετά για πρώτη φορά έξω από την κυψέλη για να συναντήσει έναν κηφήνα. Η συνάντηση γίνεται μια μόνο φορά στη ζωή της , ψηλά στον αέρα κι όταν η βασίλισσα επιστρέψει στην κυψέλη είναι μια τέλεια μάνα και σε λίγες μέρες αρχίζει να γεννά. Η σπουδαιότερη αποστολή της βασίλισσας στο μελίσσι είναι η ωοτοκία. Η βασίλισσα ωοτοκεί περίπου 1.500 ωά / ημέρα, αναπτύσσοντας την ωοτοκία της από το κέντρο της κηρήθρας και της φωλιάς. Ο ημερήσιος ρυθμός ωοτοκίας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως την εποχή, την ποιότητά της, τις τροφές που εισέρχονται στη φωλιά κ.α..
Εκτός από την ωοτοκία η βασίλισσα είναι υπεύθυνη και για τη συνοχή του σμήνους και το «όλα βαίνουν καλώς» της κοινωνίας, καθώς υπάρχει μία συνεχής επικοινωνία μεταξύ όλων των μελισσών με τη βασίλισσά μέσω φερομονών που εκκρίνονται από το σώμα της. Χαρακτηριστικά όπως η επιθετικότητα, η τάση για σμηνουργία ή λεηλασία, η ανθεκτικότητα σε ασθένειες, η παραγωγικότητα, εξαρτώνται από τη βασίλισσα.
Η βασίλισσα προέρχεται από γονιμοποιημένο ωάριο, το οποίο χρειάζεται 16 ημέρες για να ολοκληρώσει την εξέλιξή του σε βασιλικό κελί. Μετά την έξοδό της από το κελί τρέφεται εντατικά για 3-4 ημέρες, από τις ʽπαραμάνεςʼ μέλισσες. Η βασίλισσα δεν τρέφεται μόνη της, αφού μάλιστα η τροφή της σʼ όλη της ζωή είναι βασιλικός πολτός. Μέχρι την 7η ημέρα, οπότε και θα αρχίσει να κάνει τις πρώτες αναγνωριστικές πτήσεις, προετοιμαζόμενη για το ʽγαμήλιο ταξίδιʼ, μέριμνά της αποτελεί η θανάτωση τυχόν άλλων βασιλισσών που υπάρχουν στη φωλιά. Αυτή η συμπεριφορά δεν θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως φυσική επιλογή, καθώς κατά τη μάχη δύο βασιλισσών δεν υπερέχει αυτή με τα καλύτερα χαρακτηριστικά. Το αποτέλεσμα είναι πάντα αμφίρροπο.
Η βασίλισσα, εκτός από το πέταγμα που κάνει για τους γάμους της , πετάει από την κυψέλη κι όταν πρόκειται να βγει σμήνος ,όταν δηλαδή πρόκειται να χωριστεί το μελίσσι και να φύγει το ένα μέρος του μαζί με την βασίλισσα.
Η βασίλισσα ζει περισσότερο απ’ όλες τις άλλες μέλισσες του σμήνους. Μπορεί να ζήσει μέχρι και πέντε χρόνια, αλλά η ακμαιότερη ηλικία της είναι τα δύο πρώτα χρόνια της ζωής της Γι’ αυτό το λόγο, οι εργάτριες αντικαθιστούν συνήθως τις βασίλισσες που έχουν περάσει την ηλικία των δύο ετών.
Μέσα σ’ ένα σμήνος επιτρέπετε να υπάρχει μία μόνο βασίλισσα .Αν όμως κατά λάθος ή σκόπιμα εισαχθεί δεύτερη βασίλισσα, οι εργάτριες τη σκοτώνουν .Σε περίπτωση που συναντηθούν οι δύο βασίλισσες , γίνεται μεταξύ τους μονομαχία μέχρι εξοντώσεων ‘συνήθως την εξόντωση αυτή την αναλαμβάνουν οι εργάτριες, ίσως για να μη διακινδυνεύσει η ζωή της δικής τους βασίλισσας .